Η παλαίφατη Βασιλική Μονή του Τιμίου Σταυρού της Κύπρου, η μονή του Σταυροβουνίου όπως επικράτησε να ονομάζεται κατά την Τουρκοκρατία, αποτελεί μια από τις αρχαιότερες και σημαντικότερες Μονές του νησιού. Κτισμένη μάλιστα σε προνομιακή θέση στην κορυφή απόκρημνου και απομονωμένου βουνού, που αποτελεί την ανατολικότερη απόληξη της οροσειράς του Τροόδους, και τοποθετημένη στο κέντρο της νοτιοανατολικής Κύπρου παρέχει στον κάθε επισκέπτη της εξαίσια θέα προς όλες τις κατευθύνσεις. Η αρχική ονομασία του βουνού αυτού,  που ήταν σε χρήση μέχρι και τον μεσαίωνα, ήταν Όλυμπος (πρώτη αναφορά από τον Στράβωνα, περίπου 64 π.X. μέχρι το 19 μ.X). Ένεκα, όμως, του σεπτού προσκυνηματικού κειμηλίου του Τιμίου Σταυρού, άρχισε από τη Φραγκοκρατία να συνυπάρχει και η ονομασία «όρος του Τιμίου Σταυρού» που, τελικά, στην Τουρκοκρατία γίνεται Σταυροβούνι.
Η ίδρυση της Μονής ανάγεται στις αρχές του 4ου αιώνα και αποδίδεται από την τοπική παράδοση στη βασιλομήτορα αγία Ελένη, μητέρα του Κωνσταντίνου του Μεγάλου. Η αγία Ελένη επισκέφθηκε το νησί κατά το ταξίδι της επιστροφής της από τους Αγίους Τόπους (όπου ανακάλυψε τον Σταυρό του Θείου Πάθους) προς την Κωνσταντινούπουλη. Μετά από θεϊκή αποκάλυψη , η αγία Ελένη ανέβηκε στην κορυφή του κυπριακού Ολύμπου, κατάργησε τον προϋπάρχοντα ειδωλολατρικό ναό του Δία και ανήγειρε τον αρχικό χριστιανικό ναό, τον οποίο προικοδότησε με τον Σταυρό του καλού Ληστή, τον ένα από τους ήλους (καρφιά) της Σταύρωσης και ένα τεμάχιο του Τιμίου Ξύλου.
Ο ναός αυτός κατέστη σύντομα Μονή με ευλαβείς μοναχούς, φύλακες των σεπτών κειμηλίων. Πρώτη σωζόμενη αναφορά στη Μονή έχουμε από την Άννα Κομνηνή (1096 μ.X.) και λίγο αργότερα από τον Ρώσο Ηγούμενο Δανιήλ (1106 μ.X) και τον άγιο Νεόφυτο τον Έγκλειστο (1167 μ.X.).
Επί Φραγκοκρατίας, μέσα στα γενικότερα πλαίσια της βίαιης προσπάθειας των παπικών κατακτητών της Κύπρου για εκλατινισμό του τοπικού πληθυσμού, οι Ορθόδοξοι μοναχοί της Μονής εκδιώχθηκαν και εγκαταστάθηκαν σε αυτήν Βενεδικτίνοι μοναχοί, που παρέμειναν σ’ αυτή μέχρι τα 1474. Από τότε εγκαταστάθηκαν και πάλιν Ορθόδοξοι μοναχοί με την εύνοια των Ενετών κυριάρχων του νησιού , την υψηλή εποπτεία, όμως, της Μονής συνέχισε να έχει η τοπική εκκλησία μέχρι το 1570.
Το 1426 η Μονή λεηλατήθηκε από τους Αιγύπτιους Μαμελούκους εισβολείς, ενώ το 1570 παραδόθηκε στις φλόγες από τους Τούρκους κατακτητές του νησιού. Σύντομα, όμως, κατοικήθηκε ξανά από Ορθοδόξους πλέον μοναχούς και συνεχίζει μέχρι σήμερα τη λειτουργία της .
Το 1889 τέσσερις Κύπριοι μοναχοί αγιορείτες με Γέροντα τον Διονύσιο Χριστίδη ανέλαβαν τη Μονή την οποία ανακαίνισαν με υπεράνθρωπες προσπάθειες. Η νέα συνοδεία, που άρχισε σταδιακά να σχηματίζεται, αριθμούσε 60 περίπου μοναχούς γύρω στο 1940 και ασχολείτο εντατικά με την αγιογραφία, τη μελισσοκομία, τη γεωργία και την κτηνοτροφία, αποτελώντας για την γύρω περιοχή πραγματικό παράδεισο. Κυρίως, όμως, αναδείχθηκε σε πνευματικό φυτώριο, στήριγμα κληρικών, μοναχών και λαϊκών ολόκληρου του νησιού με αξέχαστες άγιες μορφές τους Γέροντες Διονύσιο Α΄ και Β΄, Μακάριο, Κυπριανό και Γερμανό.
Από το 1982, οπότε προχειρίστηκε ηγούμενος της Μονής ο Γέροντας Αθανάσιος Σταυροβουνιώτης άρχισε νέα περίοδος για τη Μονή, κατά την οποία συντελέστηκαν μεγάλα έργα στερέωσης, συντήρησης και κτηριακής επέκτασης της κυρίως Μονής, καθώς και όλων των μετοχίων της με τη δημιουργία νέων απαραίτητων λειτουργικών χώρων.
Στο καθολικό (κεντρικό ναό) της Μονής, που έχει ήδη αγιογραφηθεί με την τεχνοτροπία του fresco, εκτίθεται μέσα σε επάργυρο Σταυρό σε προσκύνηση το τεμάχιο του Τιμίου Ξύλου .
Η Μονή Σταυροβουνίου, που λειτουργεί ως κοινόβιο και με την χάρη του Θεού αριθμεί σήμερα 28 μοναχούς, υπάγεται στην πνευματική δικαιοδοσία της Μητροπόλεως Κιτίου.

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΣΤΑΥΡΟΒΟΥΝΙΟΥ

Η εκκλησία ανήκει στον 12ο αιώνα και στον ρυθμό του απλού καμαροσκέπαστου. Επίσης, στον ναό υπάρχουν τοιχογραφίες του δεύτερου μισού του 12ου αιώνα.

ieros-naos-agiou-basileiou-sthn-ksylotympou-custom.jpg

ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΣΤΗΝ ΞΥΛΟΤΥΜΠΟΥ

Η αρχική εκκλησία ήταν παλαιοχριστιανική τρίκλιτη βασιλική που ενσωματώθηκε στον σταυροειδή μεσοβυζαντινό ναό. Από την παλαιοχριστιανική βασιλική σώζονται σήμερα η ημικυκλική αψίδα του ιερού με το σύνθρονο και το περίφημο ψηφιδωτό της Παναγίας, το οποίο χρονολογείται στις αρχές του 7ου αιώνα.
<img src="https://cms.imkitiou.org/assets/2ebf90cd-7bfa-4f8f-95e2-3dae906b4532?width=240&amp;height=320" alt="Img 1151" />
Το υπόλοιπο τμήμα του σημερινού ναού ανήκει στον 11ο αιώνα.
Στο ναό σώζονται διάφορες τοιχογραφίες από τον 11ο μέχρι και τον 14ο αιώνα και μερικές αξιόλογες βυζαντινές εικόνες [όπως η μεγάλη εικόνα του αρχαγγέλου Μιχαήλ στο εικονοστάσι και του αγίου Ιωάννου του Θεολόγου (λυπητερό)].
Το περίφημο ψηφιδωτό του ναού, το οποίο παρουσιάζει την Παναγία με τον Χριστό ανάμεσα στους Αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ, είναι από τα ελάχιστα της περιόδου αυτής (αρχές 7ου αι.) που σώθηκαν σ’ όλο τον κόσμο. Αποτελεί, ακόμη, την παλαιότερη απεικόνιση της Θεοτόκου στην Κύπρο.
<img src="https://cms.imkitiou.org/assets/742d7c70-d994-4598-914a-b3b349d70826?width=320&amp;height=240" alt="Img 1148" />
Η Θεοτόκος εικονίζεται όρθια στον εικονογραφικό τύπο της Οδηγήτριας, που πλαισιώνεται σύμφωνα με την αυτοκρατορική εθιμοτυπία από τους αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ. Συνάμα, πρέπει να τονιστεί η επιγραφή η οποία αναφέρει «Η ΑΓΙΑ ΜΑΡΙΑ». Ο χαρακτηρισμός αυτός συνηθιζόταν πριν από τη Γ΄ Οικουμενική Σύνοδο της Εφέσου το 431, μετά την οποία επικράτησαν οι χαρακτηρισμοί Θεοτόκος ή Μήτηρ Θεού. Αυτή η ονομασία δεν πρέπει να θεωρηθεί μονοφυσιτική επίδραση, αλλά πιθανότερα αρχαϊκή επιβίωση χωρίς θεολογικές προεκτάσεις.
<img src="https://cms.imkitiou.org/assets/4d45143b-210d-40e7-9798-dbadf9fdf9c0?width=240&amp;height=320" alt="Img 1150" />
Τον 12ο αιώνα προστέθηκε στη βόρεια πλευρά της εκκλησίας μικρό καμαροσκέπαστο παρεκκλήσι αφιερωμένο στους Αγίους Αναργύρους με τοιχογραφίες του 15ου αι. και άλλες παλαιότερες. Κατά τον 14ο αιώνα, κατά τη διάρκεια της Φραγκοκρατίας προστέθηκε στη νότια πλευρά λατινικό παρεκκλήσι, καλυμμένο με γοτθικά σταυροθόλια.
Η ονομασία «αγγελόκτιστη» οφείλεται στην παράδοση ότι κτίστηκε από τους αγγέλους. Ο R. Gunnis τη θεωρεί ως την ωραιότερη απ’ όλες τις εκκλησίες των χωριών της Κύπρου.
<img src="https://cms.imkitiou.org/assets/2c31f294-7b2a-4e28-97df-5e82fb663e3e?width=240&amp;height=320" alt="Img 1154" />

ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΑΓΓΕΛΟΚΤΙΣΤΗΣ ΣΤΟ ΚΙΤΙ

Είναι ναός του 9ου αιώνα. Αρχικά κτίστηκε ως εγγεγραμένος σταυροειδής με τρούλλο, αλλά σε ρυθμό που οδηγεί σε μια μεταβατική περίοδο από τη βασιλική προς τον εγγεγραμμένο σταυροειδή. Υπέστη μεγάλες καταστροφές κατά την επιδρομή των Μαμελούκων της Αιγύπτου το 1425, κι όταν ανακαινίστηκε γύρω στο 1500, έλαβε τη σημερινή αρχαιοπρεπή μορφή του σταυρεπίστεγου ναού.
Την παλαιότητα του ναού επιβεβαιώνουν ορισμένες από τις τοιχογραφίες του ναού που ανάγονται στον 10ο ή το πολύ στις αρχές του 11ου αιώνα.

ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΚΕΛΛΙΩΝ

Η εκκλησία του Αγίου Λαζάρου αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους αρχαίους χριστιανικούς ναούς της Κύπρου. Ήταν γνωστό προσκύνημα από πολύ παλιά, αφού αποτελούσε μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα απαραίτητο συμπλήρωμα στο προσκύνημα των Αγίων Τόπων.
Ο ναός, που σώζεται μέχρι σήμερα, κτίστηκε πάνω στα ερείπια προϋπάρχουσας παλαιοχριστιανικής βασιλικής η οποία κάλυπτε τον τάφο του Αγίου Λαζάρου, στο τέλος του 9ου ή στις αρχές του 10ου αιώνα (μεταξύ των ετών 889 &#8211; 902 μ.Χ) από τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Λέοντα Στ΄ τον Σοφό, σε αντάλλαγμα για τη μεταφορά στην Κωνσταντινούπολη, μέσα στο διάστημα των ετών αυτών, του ιερού λειψάνου του Αγίου.&nbsp;
Αρχιτεκτονικά η εκκλησία του Αγίου Λαζάρου ανήκει στους πολύτρουλλους ναούς της Κύπρου. Αποτελεί, όμως, ιδιαίτερο τύπο, στον οποίο συνδυάζονται τρεις συνεπτυγμένοι εγγεγραμμένοι σταυροειδείς με τρούλλο. Είναι τρίκλιτη, με τρεις τρούλους στο μεσαίο κλίτος (η μόνη παρόμοια εκκλησία που σώζεται στην Κύπρο είναι το καθολικό της μονής του Αποστόλου Βαρνάβα). Τα ημισφαίρια των τριών αυτών τρούλων έχουν καταρριφθεί από τον καιρό της Τουρκοκρατίας, είτε από τους Τούρκους είτε από σεισμό. Το 1735, όταν ο Ρώσος μοναχός Β. Μπάρσκυ επισκέφτηκε τη Λάρνακα και τον ναό, ήταν ήδη κατεστραμμένα.
Στα τέλη της Φραγκοκρατίας κτίστηκε η στοά που διατρέχει τη νότια πλευρά του ναού. Το 1857 κτίστηκε το σημερινό επιβλητικό καμπαναριό, το πιο μεγάλο που υπάρχει στην Κύπρο. Παλαιότερα υπήρχε άλλο το οποίο κατερρίφθη από τους Τούρκους, οι οποίοι δεν επέτρεπαν την ύπαρξη καμπάνων στους χριστιανικούς ναούς. Μόλις το 1856 το επέτρεψαν, ύστερα από την απαίτηση της ορθόδοξης χριστιανικής Ρωσίας. Εν τούτοις, ο ναός του Αγίου Λαζάρου είχε καμπάνες σε ξύλινο ικρίωμα πολύ πριν το 1856, γενόμενες σιωπηρά ανεκτές από τους Τούρκους, κι αυτό γιατί οι Λαρνακείς είχαν πολύ μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων λόγω της ύπαρξης των ξένων Προξενείων και μεγάλης ευρωπαϊκής παροικίας στην πόλη τους.
Η αρχιτεκτονική του ναού, σπάνιου αρχαίου ρυθμού, εντυπωσίαζε πάντα τους επισκέπτες, δικούς μας και ξένους. Γενικά θεωρείται η ωραιότερη και η εντυπωσιακότερη εκκλησία στην Κύπρο.
Το επίχρυσο ξυλόγλυπτο εικονοστάσι, εξαιρετικής τέχνης, θεωρείται ένα από τα αξιολογότερα στην Κύπρο και χρονολογείται μεταξύ των ετών 1773 και 1782. Μέχρι το 1797 συμπληρώθηκε η αγιογράφησή του από τον αγιογράφο Μιχαήλ Προσκυνητή ή Χατζημιχαήλ. Το τέμπλο κοσμούν συνολικά 120 μεγάλες και μικρές εικόνες θαυμάσιας τέχνης. Αριστούργημα ξυλογλυπτικής αποτελεί και η αγία Τράπεζα, έργο κι αυτό του 1773 και ο δεσποτικός θρόνος, ο οποίος φέρει εικόνα του αγίου Λαζάρου με χρονολογία 1734.
Από τις εικόνες αξιοπρόσεκτες είναι η παλαιά του αγίου Λαζάρου, ως Επισκόπου, φέροντος πολυσταύριο φελόνιο (16ου αι.), δύο της αναστάσεως του αγίου, μια της Παναγίας με ρωσικό διάκοσμο, μια του αγίου Νικολάου και μια του αγίου Γεωργίου (1717, έργο Ιακώβου Μόσκου του Κρητός), τοποθετημένες σε ιδιαίτερα ξυλόγλυπτα τέμπλα. Η άλλη μεγάλη εικόνα του αγίου Λαζάρου στο εικονοστάσι έχει επίχρυσο διάκοσμο του 1798. Παλαιότερα φαίνεται ότι ολόκληρος ο ναός ήταν αγιογραφημένος. Σημαντικός είναι επίσης ο άμβων, έργο του 1731, κι ένας χρυσοκέντητος Επιτάφιος του 1719.
Δεκάδες βυζαντινές εικόνες του παλαιότερου εικοναστασίου και πολλά άλλα εκκλησιαστικά κειμήλια τα οποία βρίσκονταν στο Μουσείο του ναού και τα οποία το 1948 μεταφέρθηκαν στο Κάστρο όπου στεγαζόταν τότε το Επαρχιακό Μουσείο Λάρνακος, έπεσαν στα χέρια των Τούρκων κατά την τουρκοκυπριακή ανταρσία του 1963 και χάθηκαν.
Στους περασμένους αιώνες ο ναός, με τα 20 περίπου κελλιά που είχε γύρω-γύρω, λειτουργούσε ως μοναστήρι. Τον καιρό της Φραγκοκρατίας μετατράπηκε σε λατινικό μοναστήρι. Όταν οι Τούρκοι κατέλαβαν την Κύπρο το 1571, κατακράτησαν τον ναό μέχρι το 1589 οπότε τον έδωσαν πίσω στους Ορθοδόξους για 3000 άσπρα. Ταυτόχρονα, δόθηκε το δικαίωμα στους Λατίνους να λειτουργούν δύο φορές το χρόνο στο βόρειο κλίτος, δικαίωμα που καταργήθηκε το 1794.
Στη ΒΔ πλευρά του περιβόλου του ναού βρίσκεται μικρό κοιμητήριο Διαμαρτυρομένων, με ωραίους μαρμαρόγλυπτους τάφους Ευρωπαίων κ.α., της περιόδου 1680, περίπου, μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα.
Όταν κατά τον 18ο, κυρίως, αιώνα η περιοχή της Σκάλας άρχισε να αναπτύσσεται και να γίνεται μια δεύτερη πόλη κοντά στην παλιά Λάρνακα, ο Άγιος Λάζαρος έγινε ο ενοριακός ναός της και ως τέτοιος παραμένει μέχρι σήμερα. Είχε πάντα μοναστηριακό τυπικό, με πολυπληθές ιερατικό προσωπικό, κι οι ιεροτελεστίες γίνονταν με πολλή επισημότητα και μεγαλοπρέπεια. Μέχρι σήμερα αποτελεί τον πιο επίσημο ναό της Λάρνακας.
Ο ναός αυτός δέθηκε κατά τρόπο μοναδικό με τη ζωή των πολιτών της Λάρνακας. Για δυόμιση τουλάχιστον αιώνες – από τον 18ο οπότε σχηματίστηκε η Σκάλα, μέχρι τα μέσα, σχεδόν, του 20ού αιώνα – ήταν το θρησκευτικό, εθνικό, φιλανθρωπικό και εκπαιδευτικό κέντρο της πόλης.
Στον τομέα της Παιδείας η συμβολή του ναού υπήρξε καθοριστική για την πόλη. Οι ιερείς και οι επίτροποι του ναού μερίμνησαν να ιδρυθούν δημόσια σχολεία. Στα μέσα του 19ου αιώνα μετέτρεψαν τα τότε ιδιωτικά σε δημόσια, τα οποία και συντηρούσε μαζί με την ιερά μονή Αγίου Γεωργίου του Κοντού, μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Στη δυτική πλευρά του περιβόλου υψώνεται το κτίριο του «Δημόσιου Αλληλοδιδακτικού Σχολείου», που ίδρυσε ο ναός του 1857.
Όσον αφορά τη σημασία που είχε παλαιότερα ως ιερό προσκύνημα, ξένος περιηγητής του 1856, έγραφε μεταξύ άλλων και τα εξής: «Ο Λάζαρος έζησε και πέθανε εδώ… Τα οστά του τοποθετήθηκαν σε εκκλησία αφιερωμένη στον ίδιο, κι όταν άνθισε η μόδα των προσκυνημάτων, λίγα προσκυνήματα μπορούσαν να διεκδικήσουν μεγαλύτερη ιερότητα ή φήμη από εκείνο του Αγίου Λαζάρου στη Σαλίνα (Αλυκή). Η εκκλησία υπάρχει ακόμη ως καθεδρικός ναός του Έλληνα μητροπολίτη και αποτελεί ένα από τα ωραιότερα δείγματα της παλαιότερης βυζαντινής αρχιτεκτονικής… Τα λεπτεπίλεπτα ξυλόγλυπτα (του τάφου του αγίου) και τα απομεινάρια των πλουσίων διακοσμήσεών του βεβαιώνουν το περασμένο μεγαλείο του. Χιλιάδες προσκυνητές μαζεύονταν από τα πιο απόμακρα μέρη του νησιού, όταν ο Χριστιανισμός άκμαζε στην Κύπρο, για να εκφράσουν την πίστη τους μπροστά στον τάφο του αγίου Λαζάρου… Σ’ ολόκληρη τη σημερινή Κύπρο δεν υπάρχει ιερότερος τόπος».
Ο μνημειώδης αυτός ναός αποτελεί στολίδι της Λάρνακος. Πριν από δυόμιση αιώνες ο Ρώσος μοναχός Βασίλειος Βάρσκυ έγραφε πολύ χαρακτηριστικά: «Παρά την αποβάθρα ευρίσκεται ο ναός του Αγίου Λαζάρου, ευρύχωρος και υψηλός, στερεά ωκοδομημένος, ως βασιλικόν παλάτιον…».

.n.agiou-lazarou-lkas-large-e1582039196621.jpg