Η ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΥΤΗ ΣΚΟΠΟ ΕΧΕΙ ΤΗΝ ΠΡΟΒΟΛΗ ενός αγνώστου έργου του αγιογράφου Παρθένιου που έδρασε στη Μητροπολιτική περιφέρεια Κιτίου, στα τέλη του 17ου αι. και έχει να παρουσιάσει ένα αξιόλογο αγιογραφικό έργο.
Πρόκειται για μια φορητή εικόνα με διαστάσεις 79Χ56 εκατ., η οποία σήμερα βρίσκεται τοποθετημένη σε σκαλιστό προσκυνητάρι στον ιερό ναό της αγίας Μαρίνας Τερσεφάνου. Η εικόνα αυτή ήταν επιζωγραφισμένη, από το δυτικότροπο, λαϊκό αγιογράφο Νεόφυτο Ν. Ζωγράφο, (1880-1961) γύρω στα 1940-1955. Αργότερα, τη δεκαετία του 90’ η εικόνα συντηρήθηκε από το συντηρητή, Κώστα Χασαπόπουλλο.
Η εικόνα παριστάνει τη Θεοτόκο σε προτομή, βρεφοκρατούσα, στον εικονογραφικό τύπο της Παναγίας Οδηγήτριας. Μια παραλλαγή που έχει εδραιωθεί στα βυζαντινά και μεταβυζαντινά έργα μεγάλων κρητικών καλλιτεχνών. Ο δημοφιλής αυτός εικονογραφικός τύπος πήρε το όνομά του από το πρωτότυπο έργο που βρισκόταν στην Μονή των Οδηγών στην Κωνσταντινούπολη, το οποίο ήταν και το παλλάδιο της Πόλης.
Ο Ιησούς υψώνει το δεξί χέρι σε στάση ευλογίας, ενώ το αριστερό το έχει χαμηλά, κρατώντας τυλιγμένο ειλητάριο. Η Θεοτόκος είναι ενδεδυμένη με βαθυκόκκινο μαφόριο με σκούρα, βαθιά γραψίματα και χωρίς έντονα φωτίσματα, μπλε φόρεμα και κεφαλόδεσμο στην ίδια απόχρωση. Ο Ιησούς είναι ενδεδυμένος στους ίδιους σχετικά χρωματισμούς με τη Θεοτόκο, με τη μόνη διαφορά στο ιμάτιό του που είναι πιο πορτοκαλί. Οι φωτοστέφανοι αποδίδονται με χρυσό και στο σκούρο κυανό φόντο οι καλλιγραφημένες επιγραφές: ΜΗΡ ΘΥ/ Η ΟΔΗΓΗΤΡΙΑ ΙC XC. Στο κάτω μέρος διακρίνεται αμυδρά η καταστραμμένη επιγραφή: {ΔΕΗΣΙΣ} ΤΟΥ ΔΟΥΛΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΠΑΡΘΕΝΙΟΥ ΙΕΡΟΜΟΝ{ΑΧΟΥ}… ΜΟΝΑ… Όπως και τα πλείστα έργα του Παρθενίου και αυτό πρέπει να χρονολογηθεί την τελευταία δεκαετία του 17ου αι.
Η εικόνα, αν και σε πολλά τμήματά της είναι φθαρμένη εξ αιτίας της επιζωγράφησης και της φθοράς από το χρόνο, προκαλεί ζωηρή εντύπωση με τις μεγαλόσωμες και εύρωστες μορφές μητέρας και παιδιού, τα καλογραμμένα τοξωτά φρύδια, τα μεγάλα αμυγδαλωτά μάτια και το ώριμο της μορφής του Χριστού, χαρακτηριστικά τα οποία μπορούν να αποδοθούν στις πλείστες εικόνες που φιλοτέχνησε ο ιερομόναχος Παρθένιος. Η εικόνα με τα σκούρα χρώματά της αποπνέει πνευματικότητα και προσευχητικήδιάθεση. Ο καφέ προπλασμός της σάρκας και τα αμυδρά φωτίσματα προκαλούν δέος και κατάνυξη. Το σκοτεινόχρωμο φόντο της εικόνας (αφού οι δωρητές δεν ήθελαν να δαπανήσουν πολλά χρήματα) σε αντίθεση με τα λαμπρά φωτοστέφανα, επιτείνει την ενέργεια αυτή, λες και θέλει να κουβαλήσει όλο το πόνο του λαού τα δύσκολα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Είναι τέχνη βγαλμένη από τα χέρια ενός ιερέως μοναχού και ασκητή που επιτελεί έργο εκκλησιαστικό.
Η τέχνη του Παρθενίου μπορεί να χαρακτηριστεί από μια ρωμαλεότητα στην απόδοση των μορφών και στις κινήσεις τους. Ενώ μπορεί να χαρακτηρίζεται λαϊκή, με σκληρό πλάσιμο και σχεδιαστικές ατέλειες, εμπερικλείει όμως και στοιχεία από τη μεταβυζαντινή τέχνη των κρητικών καλλιτεχνών του 17ου αι. Αξίζει εδώ να σημειώσουμε, δεδομένου του γεγονότος, ότι η ομώνυμη εικόνα που υπήρχε στον ναό του αγίου Αντωνίου έχει χαθεί, και εφόσον δεν σώζεται κάποιο άλλο επώνυμο έργο του που να παριστάνει τη Θεοτόκο, η εικόνα της Θεοτόκου στον ναό της αγίας Μαρίνας αποκτά ξεχωριστή σημασία και αξία. Η ιστόρηση της σε τέτοιο μέγεθος, σε τέτοιο βαρύ και σκληρό ξύλο, ίσως να κατελάμβανε παλαιότερα, θέση δεσποτικής εικόνας σε εικονοστάσιο του ναού.
Ο αρχιμανδρίτης Συμεών υποστηρίζει ότι μαζί με τον ιερομόναχο Χριστόδουλο και τον Γεράσιμο υπάγονταν σε Μονή της επαρχίας Λάρνακας. Τους δασκάλους του Παρθενίου στην αγιογραφική τέχνη, μπορούμε να τους αναγνωρίσουμε στα έργα των προκατόχων του, στα μέσα του 17ου αι., δηλαδή του Ιωαννίκιου, Αρχιερέα της Λάρνακας (1679-1704), και Παύλου Ιερογράφου (1640). Οι εικόνες των δύο αυτών αγιογράφων έχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά, όπως για παράδειγμα οι σκοτεινοί προπλασμοί, τα έντονα χαρακτηριστικά των μορφών, οι αδρές πινελιές για τα λάμματα των ενδυμάτων, τα ευμεγέθη χέρια και τα πλατιά γένια. Είναι πολύ πιθανόν ο Παρθένιος να είχε μάθει την αγιογραφική τέχνη από αυτούς.
Τα πλείστα έργα του Παρθένιου ανήκουν στην τελευταία δεκαετία του 17ου αι. Μερικά από τα έργα του Παρθενίου που μπορούμε να ταυτίσουμε με το χρωστήρα του είναι:
α. Η εικόνα της Αγίας Βαρβάρας στον ομώνυμο ναό στο χωριό Αγία Βαρβάρα, της επαρχίας Λευκωσίας, του 1689. Η αγία παριστάνεται γύρω από δεκατέσσερις σκηνές από το βίο και το μαρτύριό της. Υπάρχει επιγραφή στο κάτω αριστερό μέρος της εικόνας:…ΠΑΝΟ ΛΕΥΚΑΡΩΝ/ …ΜΑΚΑΡΙΤΗ ΠΑΡΘΕΝΙΟΥ/ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ Κ ΟΙ ANAΓIN/OCKONTAICEYXECΘE ΑΥΤΟΥ/ ΠANTAIC ΕΝ ΚΩ ETOC/ ΑΧΠΘ/ ΧΥ
β. Η εικόνα του Αγίου Γεωργίου στην Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου Κοντού στη Λάρνακα, του 1695, με σκηνές από τον βίο και το μαρτύριο του Αγίου Γεωργίου. Στο κάτω μέρος της εικόνας υπάρχει επιγραφή που αναφέρει τους δωρητές, τον ζωγράφο και τη χρονολογία. Επιγραφή: ΔEHCICΤΟΥ ΔΟΥΛΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΙΩΣΗΦ ΚΑΙ ΡΟΙΖΕΙ ΚΑΙ ΚΥΠΡΙΗΛ ΚΑΙ THCCYNOΔEIAC ΑΥΤΩΝ ΑΜΗΝ. ETOCCΩTHPION AXϟE ΕΝ ΜΗΝ! ΜΑΡΤΙΩ Κ ΠΑΡΘΕΝΙΟΥ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ ΧΕΙΡ.
γ. Κατά τον Αθ. Παπαγεωργίου, πριν από το 1957 υπήρχαν στην εκκλησία Αγίου Αντωνίου στα Κελλιά, της επαρχίας Λάρνακας, εικόνες του Χριστού, της Παναγίας και του Αγίου Γεωργίου που ζωγραφίστηκαν από τον Παρθένιο Ιερομόναχο το 1695, 1696 και 1699 αντίστοιχα. Αυτές επιζωγραφίσθηκαν από τον Μελέτιο, Οικονόμο του Αγίου Γεωργίου Κοντού στη Λάρνακα και τώρα η τύχη τους είναι άγνωστη. Στα γραφεία της Μητρόπολης Κιτίου φυλάσσεται μία από τις τρεις παραπάνω εικόνες, αυτή του Αγίου Γεωργίου. Την παράσταση περιβάλλουν δεκατρείς σκηνές από το βίο και το μαρτύριό του. Στο κάτω μέρος της εικόνας, υπάρχουν δύο επιγραφές που αναφέρονται στους δωρητές, στον ζωγράφο και στη χρονολογία. Επιγραφή στο κάτω αριστερό μέρος: + ΗΣΤΟΡΗΘΗΝ YΠAPOYCA ΟΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ Κ ΕΝΔΟΞΟΥ MEΓAΛOMAPTYPOCΓΕΩΡΓΙΟΥ. ΔΙΑ CYNΔPOMHC Κ ΠΟΛΛΟΥ ΠΟΘΟΥ ΤΟΥ ΔΟΥΛΟΥ ΤΟΥ ΘΥ ΛΑΥΡΕΝΤΙΟΥ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ ΔΙ ΕΞΟΔΟΥ ΔΕ ΠΑΝΤΩΝ ΤΩΝ ΕΥΣΕΒΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ THC AYTHC ΧΩΡΑΣ. Επιγραφή στο κάτω δεξιό μέρος : + ΔEHCIC THC ΔOYΛHC ΤΟΥ ΘΥ ΜΑΡΓΑΡΟΥΣ ΜΕΤΑ ΠANTOC ΤΟΥ ΟΙΚΟΥ AYTHC Κ ΜΝΗΣΤΗΤΕ AYTHC ΥΠΕΡ ΤΟΝ ΚΝ. ΧΕΙΡ ΔΕ ΠΑΡΘΕΝΙΟΥ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ ETOC ΣΩΤΗΡΙΟΝ Α.Χ.ϟ.Θ. ΕΝ ΜΗΝΙ ΙΟΥΛΙΩ KB Ο ΑΝΗΡ AYTHCMANOΛHC.
δ. Επιπρόσθετα, στον ναό αυτό σώζεται σήμερα η θαυματουργός εικόνα του αγίου Αντωνίου. Φυλάχθηκε από τον νεωκόρο του ναού γέρο Χαμπή το 1959, όταν οι Ελληνοκύπριοι κάτοικοι του χωριού το εγκατέλειψαν. Επανατοποθετήθηκε στον ναό το 1975 όταν αυτήν τη φορά το εγκατέλειψαν οι Τουρκοκύπριοι κάτοικοί του μετά την τούρκικη εισβολή. Η εικόνα επιδιορθώθηκε το 1861 με έξοδα του Οικονόμου της Ιεράς Μονής αγίου Γεωργίου Κοντού, Μελετίου του εκ Λευκάρων. Η σχετική επιγραφή αναφέρει: Η ΠΑΡΟΥΣΑ ΑΝΕΚΑΙ/ΝΙΣΘΗ ΔΙ ΕΞΟΔΩΝ/ ΜΕΛΕΤΙΟΥ ΟΙΚΟ/ΝΟΜΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕ/ΩΡΓΙΟΥ ΚΟΝ/ΤΟΥ ΕΚ ΛΕΥ/ΚΑΡΩΝ/ 1861.
ε. Έργο του Παρθενίου είναι και η εικόνα του Ιωάννη του Προδρόμου που προέρχεται από τη Χοιροκοιτία και τώρα φυλάσσεται στο μουσείο Αγίου Λαζάρου στη Λάρνακα. Υπάρχει σχετική επιγραφή στο κάτω δεξιό μέρος της εικόνας: ΔEHCIC ΤΟΥ ΔΟΥΛΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ EΙPEΩC Κ THC CYNOΔIACΑΥΤΟΥ ΑΧϟΘ ΠΑΡΘΕΝΙΟΥ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ ΧΕΙΡ ΙΑΝΟΥΑΡΙΩ Γ'. Ο Άγιος παριστάνεται ως άγγελος, λιπόσαρκος, ασκητικός με βλέμμα ερευνητικό. Το πρόσωπο και το σώμα του Αγίου είναι μελαψό.
στ. Παρόμοια εικόνα του αγίου Γεωργίου με αυτήν που φυλάσσεται στην μητρόπολη Κιτίου φιλοξενεί και το μουσείο του αγίου Λαζάρου. Πρόκειται για μια εικόνα που παριστάνει τον άγιο έφιππο να σκοτώνει τον δράκο τον οποίον κρατά δεμένο με σχοινί η βασιλοπούλα. Περιμετρικά εικονίζονται δέκα σκηνές από τον βίο του. Στο κάτω μέρος δεξιά σώζεται η χρονολογία ΑΧϟΔ.
ζ. Στο μουσείο του αγίου Λαζάρου βρίσκεται ακόμα ένα έργο που ανήκει στο χρωστήρα του Παρθενίου. Η εικόνα παριστάνει δύο αγίους μαζί στο ίδιο σανίδι, τον προφήτη Ηλία και τον άγιο Συμεών τον Στυλίτη. Οι δύο άγιοι ιστορήθηκαν σε καφέ φόντο και λαδί κάμπο. Ο προφήτης Ηλίας όρθιος και ο Συμεών επί του στύλου. Στο κάτω μέρος δεξιά η επιγραφή: ΔΕΗΣΙΣ ΤΟΥ ΔΟΥΛΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΙΩΣΙΦ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΥΝΟΔΙΑΣ ΑΥΤΟΥ ΑΜΗΝ ΑΧϟς.
η. Στον μητροπολιτικό ναού του Σωτήρος, βρίσκεται η εικόνα του Χριστού, καθήμενου σε θρόνο με ψηλό ερεισίνωτο και με ανοικτό ευαγγέλιο στο αριστερό του γόνατο. Κάτω δεξιά αναγράφεται: ΠΑΡΘΕΝΙΟΥ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ ΧΕΙΡ και δεξιά η χρονολογία ΑΧϟΕ. Στον ίδιο ναό μπορούνε να αποδώσουμε στον χρωστήρα του και τις εικόνες του Χριστού, της αγίας Μαρίνας και του αγίου Χαραλάμπους. Τέλος, αρκετά έργα του Παρθενίου φυλάσσονται και σε ιδιωτικές συλλογές, όπως η εικόνα του 1695 που παριστάνει τις αγίες, Αικατερίνη, Μαρίνα, Θέκλα και Βαρβάρα και η εικόνα του ένθρονου αγίου Νικολάου του 1698.
