Ο Άγιος Ευστάθιος ο στρατηλάτης και μεγαλομάρτυς του Χριστού έζησε κατά τα έτη βασιλείας του Ρωμαίου αυτοκράτορος Τραϊανού, περί του έτους 98 μ.Χ. Προτού βαπτιστεί έφερε το όνομα Πλακίδας. Ήταν νυμφευμένος, είχε δύο παιδιά και είχε το αξίωμα του στρατηλάτου (ηγέτης στρατεύματος με πολλές επιτυχίες) της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Αν και αβάπτιστος είχε πολλά χαρίσματα, τα οποία αξιοποιούσε στην καθημερινότητά του. Γι’ αυτό ο Θεός δεν άργησε να τον επισκεφθεί. Μια μέρα, όπως συνήθιζε, πήγε με τη συνοδεία του στο δάσος για κυνήγι και εκεί γίνεται ολοφάνερα η προσωπική του αναγέννηση. Καθώς ήταν στον ίππο του και έψαχνε θήραμα, βλέπει ένα μεγάλο ελάφι, το οποίο προξενεί τόσο το δικό του ενδιαφέρον όσο και της συνοδείας του. Έτσι, ξεκινάνε να το κυνηγούν ακατάπαυστα. Η υπόλοιπη συνοδεία εγκαταλείπει τη μάχη ενώ μόνο ο Πλακίδας διώκει το ελάφι διακαώς. Σε ένα σημείο στο δάσος όπου στένευε και μια μεγάλη χαράδρα χώριζε τις δυο πλευρές των βουνών, εκεί το ελάφι πήδησε και πήγε στην απέναντι πλευρά, ενώ ο έφιππος Πλακίδας παραμένει απέναντι. Εκείνη τη στιγμή το ελάφι γυρνάει το κεφάλι του και εκεί ανάμεσα στα κέρατά του εμφανίζεται ο Ιησούς Χριστός εσταυρωμένος. Συνομιλεί ο Χριστός με τον Πλακίδα και του δίδει την εντολή να βαπτιστεί αυτός και η οικογένειά του. Αυτός, έντρομος, υπακούει με σεβασμό το θέλημα του Θεού και αναφωνεί μεταξύ άλλων «Πιστεύω Κύριε ότι εσύ είσαι ο αληθινός Θεός». Πάει στο σπίτι του και καθώς ενημερώνει τη σύζυγό του για την αποκάλυψη που του έλαχε, μαθαίνει πως παρόμοια αποκάλυψη είχε και η ίδια το προηγούμενο βράδυ. Έτσι παίρνουν την απόφαση να βαπτιστούν οικογενειακώς. Τα ονόματα που έλαβαν κατά τη βάπτισή τους ήταν Ευστάθιος και Τατιανή, και τα δύο παιδιά τους Θεόπιστος και Αγάπιος.
Μετά το βάπτισμά τους, μια δεύτερη αποκάλυψη του Χριστού, στον νεοβάπτιστο Ευστάθιο, αλλάζει τη ροή της ιστορίας. Εκεί, ο Θεός τον προειδοποιεί ότι στη ζωή του θα περάσει πολλούς πειρασμούς σαν τον πολύαθλο Ιώβ της Παλαιάς διαθήκης, τον διαβεβαιώνει, όμως, πως «η χάρις μου θα σε συνοδεύει πάντοτε». Οι πειρασμοί που ακολούθησαν ήταν φρικτοί και ασήκωτοι άνευ θείας βοηθείας. Αρχικά, από λοιμική νόσο πεθαίνουν όλοι οι υπηρέτες του. Έπειτα, από λοιμική νόσο πεθαίνουν όλα του τα ζώα. Κλέφτες κατακλέβουν το σπιτικό τους, αφήνοντάς τους μόνο με τα ρούχα που φορούν. Στην προσπάθειά τους να μεταβούν στα Ιεροσόλυμα προκειμένου να αλλάξουν ζωή, συμβαίνουν τα χειρότερα. Ο πλοίαρχος του πλοίου που μετέφερε την αγία οικογένεια στα Ιεροσόλυμα επεθύμησεν τη γυναίκα του Ευστάθιου. Επειδή, λοιπόν, το ζεύγος δεν είχε λεφτά να πληρώσει το εισιτήριο, ο πλοίαρχος απαιτεί την παραμονή της Θεοπίστης, πλησίον του, και εκβάλει κακήν κακώς τον Ευστάθιο με τα τέκνα του από το πλοίο. Στην συνέχεια, ο Ευστάθιος σε μία προσπάθεια να περάσει από ένα ποταμό, τα δύο του παιδιά, συμβαίνει το μοιραίο. Καθώς παίρνει το ένα παιδί στη μία όχθη του ποταμού και πάει να πάρει το άλλο αντικρίζει από την μία το ένα παιδάκι να το αρπάζει μια αρκούδα και από την άλλη το άλλο παιδάκι ένας λύκος.
Έτσι, ο ταλαίπωρος Ευστάθιος περνάει μαρτυρικά τα υπόλοιπα 15 χρόνια της ζωής του, εργαζόμενος σκληρά ως αμπελοφύλακας σε μία απομακρυσμένη πόλη. Η πρόνοια του Θεού όμως δεν εγκαταλείπει τον πιστό δούλο του. Έτσι μετά από 15 χρόνια αναζητείται από τον αυτοκράτορα Τραϊανό για την κατάπαυση διαφόρων εκστρατειών κατά της αυτοκρατορίας. Αναζητείται παντού και εντοπίζεται, παρά την άρνησή του, δέχεται να επανέλθει στον στρατό. Με αυτό τον τρόπο ξεκινά την καταστολή των αποστατών πολεμώντας τους. Οργανώνοντας την στρατιωτική του ομάδα, επιλέγει δύο νεαρούς και ανδρωμένους στρατιώτες να τον υπηρετούν. Εκτελώντας την καταστολή των αποστασιών, σταματούν σε μία πόλη για να ξεκουραστούν στην αυλή του σπιτιού μιας γυναίκας. Ω του θαύματος! Εκεί μετά από συνομιλίες ανακαλύπτουν πρώτα ότι οι δύο νεαροί στρατιώτες ήταν αδέρφια και γλύτωσαν από τα άγρια θηρία, με τη βοήθεια κάποιων ποιμένων. Έπειτα, αποκαλύφθηκε πως η κυρία που φιλοξενούσε τους στρατιώτες στην αυλή της ήταν η μάνα των παιδιών, η οποία διαφυλάχθηκε αβλαβής από τα χέρια του πονηρού πλοιάρχου. Τέλος, αναγνωρίζεται πως ο στρατηλάτης Ευστάθιος ήταν ο πατέρας των δύο στρατιωτών και σύζυγος της γυναίκας που τους φιλοξενούσε. Έτσι όλοι μαζί πανευτυχείς γιορτάζουν και δοξάζουν τον Θεό. Ο αυτοκράτορας Τραϊανός πεθαίνει και αναλαμβάνει τον θρόνο ο άνομος ανιψιός του, Ανδριανός. Αυτός καλεί τον μέγα στρατηλάτη Ευστάθιο αφενός για να τον ευχαριστήσει και αφετέρου για να θυσιάσουν όλοι μαζί στον θεό Απόλλωνα, προς ευχαριστία για τη νίκη τους. Ο Ευστάθιος με θάρρος αρνείται και οδηγείται αυτός και η οικογένειά του σε βασανιστήρια. Αρχικά, τίθενται σε ένα άγριο λιοντάρι, το οποίο δεν τόλμησε να πειράξει τους αγίους. Έπειτα, τίθενται σε ένα μεγάλο πυρακτωμένο χάλκινο βόδι όπου κατ’ ευδοκία Θεού, ενώ πεθαίνουν παραμένουν τα σώματά τους ανέπαφα σαν να ήταν ζωντανοί.
Ημέρα μαρτυρίου τους η 20η Σεπτεμβρίου του 126 μ.Χ. (κατά άλλους 117 μ.Χ.).
Ἀπολυτίκιον Ἦχος α’. Τῆς ἐρήμου πολίτης.
Ἀγρευθεῖς οὐρανόθεν πρὸς εὐσέβειαν ἔνδοξε, τὴ τοῦ σοὶ ὀφθέντος δυνάμει, δι’ ἐλάφου Εὐστάθιε, ποικίλους καθυπέστης πειρασμούς, καὶ ἤστραψας ἐν ἄθλοις ἱεροίς, σὺν τὴ θεία σου συμβίω καὶ τοὶς υἱοίς, φαιδρύνων τοὺς βοώντας σοι. Δόξα τῷ σὲ δοξάσαντι Χριστῷ, δόξα τῷ σὲ στεφανώσαντι, δόξα τῷ δείξαντι σὲ ἐν παντί,Ἰὼβ παμμάκαρ δεύτερον.
Πηγή: Μέγας συναξαριστής της ορθοδόξου εκκλησίας, εκδόσεις συναξαριστής σελ. 444-457 (παρατίθεται με συνοπτικό τρόπο στην νέα ελληνική).
